Bronnen

In de OWP ben ik op zoek gegaan naar theorie. Daar heb ik de volgende boeken gevonden:

-          Aardig agressief geschreven door Bram de Muynk&Marianne van der Zalm-Grisnich

-          Ruziën en vechten geschreven door Martin Herbert

-          Ongehoorzaamheid geschreven door Martin Herbert

-          Speels omgaan met agressie geschreven door Rosemarie Portmann

Artikelen:

http://www.lb.nl/artikelen/moeilijk.php

http://www.leermogelijkheden.nl/Leermogelijkheden_Visie.htm

Artikelen:

http://www.lb.nl/artikelen/moeilijk.php

De conclusie en aanbevelingen

Nu we aan het einde van deze speciaalstudie zijn aangekomen is het tijd om de conclusie te gaan schrijven. Dit wil ik graag doen in de vorm van aanbevelingen, omdat ik hoop dat jullie hiermee in één oogopslag kunnen zien, hoe je het beste met een kind met agressie gedrag om kunt gaan.

Mijn hoofdvraag luidt:

Hoe kun je een kind met agressief gedrag het beste benaderen?

Daarbij wil ik één voetnoot toevoegen. Denk eraan dat elk kind uniek is. Laat je gedrag niet beïnvloeden door de vooroordelen die je van een kind hebt! Als goede leerkracht kun je elk kind adaptief onderwijs bieden, ook een leerling die agressief en dwars is.

Voordat je een kind met agressie het beste kunt benaderen, moet je je eerst afvragen:

-          Van welke soort agressie is er sprake?

-          Welke interne en externe factoren komen daarbij om de hoek kijken?

Voor elke soort agressie geldt:

-          Handel kalm en kordaat.

-          Laat je emoties niet werken.

-          Koel eerst af voordat je met een kind gaat praten.

-          Stel duidelijke grenzen

-           Benader het kind positief, probeer het negatieve zelfbeeld te verbeteren.

-          Probeer structuur te bieden in je lesgeven en houd je daaraan.

Een stukje praktijk...

Naar aanleiding van dit onderzoek ben ik ook in mijn stage gaan kijken. Zoals ik al eerder verteld heb, zit er een leerling in mijn klas, die ook symptomen van ongewoon gedrag vertoont. De leerling is erg agressief en sociaal niet erg vaardig.

Allereerst moesten wij al een sociogram maken voor je klas. Daarin kun je al zien welke leerlingen gewaardeerd en welke leerlingen minder gewaardeerd worden.
Ook ben ik met positief waarderen aan de slag gegaan. Dat probeerde ik in mijn stage altijd al veel te doen, door het geven van complimentjes, maar nu heb ik het wat groter aangepakt.
Ik heb namelijk de helpende hand geïntroduceerd:

Elke dag is een leerling de helpende hand. Aan het einde van de middag, zo rond vijf over drie, maak ik de nieuwe helpende hand bekend.
Helpende hand kun je zelf worden. Je kunt een helpende hand worden als ik als juf heel tevreden met je ben geweest of als je iets goeds hebt gedaan, zoals hard werken, een medeleerling helpen, rustig de klas binnen komen lopen, goed gespeeld hebben buiten etc.

Iedereen heeft zijn eigen hand speciaal gemaakt door op de achterkant een eigen helpende hand te tekenen.
Aan het einde van de dag komt de nieuwe helpende hand naar voren en dan krijg je vijf complimentjes, in elke vinger één, maar …. het GROOTSTE compliment mag in de dikke duim.
We beginnen in de pink, de ringvinger, middelvinger, wijsvinger en dan de duim. De leerling gaat dan apetrots met zijn/haar helpende hand naar huis toe.
Ik merk dat dit goed werkt in deze klas. De leerlingen vinden het fijn om complimentjes en waardering van hun eigen klasgenootjes te horen.

Speciaal met oog op de leerling die bekend is met de problemen als agressiviteit etc. doet elke dag weer zijn best om helpende hand te worden.
Ik probeer hem ook extra te complimenteren en ik merk dat hij dat fijn vind en er extra zijn best voor gaat doen.

Ook heb ik in mijn stage na een vechtpartij in de pauze geoefend met het G-G-G-G model. Ik merkte dat het goed hielp. Doordat ik eerst met de jongens had gepraat over hun gebeurtenis, heb ik het met hen erover gehad wat hun gedachten en gevoelens erbij waren. De leerlingen voelde zich naar mijn mening beter begrepen, omdat ze er over konden praten. Het luchtte bij hen op en ze waren het na het gesprek ook kwijt.
Aan het einde van het gesprek hebben wij afspraken gemaakt over nieuw gedrag. Met z’n vieren hebben wij uiteindelijk het gesprek gevoerd. Ik heb daarna nog geen les gegeven, maar ik ben benieuwd of ze straks na de kerstvakantie hun afspraken nog weten.

Wat is de link tussen agressie en socialisatie?

Kinderen met een agressieve stoornis vinden het vaak moeilijk om zich in te leven in anderen. Ze denken niet direct na over de vraag: wat zou die ander ervan vinden als ik dat doe?  En als ze er wel over nadenken, is dat vaak op een negatieve manier. Dit zijn typische denkfouten. Door deze denkfouten legt het kind het gedrag van de ander verkeerd uit, waardoor het zichzelf “toestemming geeft” om de ander agressief te benaderen.

De sociale vaardigheid van een kind met agressief gedrag is vaak gering. Hij moet dit daarom aangeleerd krijgen.
Er zijn instanties die cursussen aanbieden in sociale vaardigheid. De kinderen leren zich te verplaatsten in een ander, gevoelens te herkennen en op een goede manier met vrienden om te gaan. Ook leren ze wat ze kunnen doen in situaties waarin ze zich boos en agressief voelen worden.

Wanneer is agressiviteit een probleem?

Om deze deelvraag te beantwoorden, ben ik op zoek gegaan naar een antwoord. Als snel bleek dat dat niet makkelijk was. Want ja…wanneer is het nou echt een probleem?
Daar zijn ook geen concrete cijfers voor te vinden. Wat ik wel gevonden heb is onderstaand schema met een aantal puntjes, die je voor jezelf eerst in moet vullen, voordat je mocht denken dat er echt een probleem is.
Ten eerste moet je zeker het gedrag een half jaar aankijken, om te zien wat er gebeurt.

Als de frequentie, hevigheid of de duur van het agressieve gedrag extreme vormen begint aan te nemen, moet er ook een alarmbelletje gaan rinkelen.

Let dus op:

-Frequentie: Hoe vaak is een kind ongehoorzaam/agressief?

-Intensiteit: Hoe vaak heeft een kind extreme uitingen, voortdurende, onverklaarbare ongehoorzaamheid?

- Aantal: Heeft het kind meerdere problemen?

- Duur: Hoe lang vertoont het kind dit gedrag al?

- Zin/betekenis: Welke bizarre, onbegrijpbare gedragingen heeft het kind?

Hoe kun je het beste omgaan met agressie?

Om hier een goede omschrijving van te maken, is het van belang om eerst naar de relatie met de andere kernbegrippen te kijken. Daarin zien we een pijl die wijst naar een relatie met de drie verschillende hoofdoorzaken van ongewoon gedrag. Zoals u dat ook terug kunt lezen, zijn er dus drie verschillende hoofdoorzaken.
Elke hoofdoorzaak kent haar eigen omgang en daarom is het dus belangrijk om eerst goed te kijken met welke van de hoofdoorzaken je te maken hebt. Wanneer agressie het gevolg is van bijvoorbeeld autisme, zal de nadruk meer liggen op het aanleren van ander gedrag. Deze kinderen vinden het echter wel moeilijker om zich in te leven in anderen en in het krijgen van inzicht.

Bij agressie is het verstandig om eerst te kijken naar een aantal algemene principes, omdat er van uit wordt gegaan dat de algemene basis van het opvoeden centraal moet staan in de aanpak van agressie.

Als leerkracht is het belangrijk dat je goed inzicht hebt in de algemene principes voor een goede behandeling van het probleem.

De algemene principes waar we het over hebben zijn:

-          Kalm en kordaat handelen à Het moet voor kinderen duidelijk zijn welk gedrag wel en niet geaccepteerd wordt. Als leerkracht is het dan ook verstandig om voor  agressief, dwars en vijandig gedrag duidelijk je grenzen aan te geven. Mocht het gedrag wel voorkomen, dan kun je het stoppen door het kind aan te spreken of uit de situatie te halen. Doe dit dan op een kalme, rustige en kordate manier.

-          Niet emotioneel worden à Als een leerling je op je zenuwen werkt, is het logisch dat er emoties bij komen kijken. Probeer deze emoties niet aan het kind te laten zien op het moment dat hij/zij agressief is. Wanneer je rustig, niet emotioneel en beheerst kunt reageren, maakt dat op het kind meer indruk dan wanneer je je door je emoties laat leiden.

-          Afkoelen à Als een kind nog midden in een driftbui zit, heeft het geen zin om met hem/haar et gaan praten. Probeer daarom zo’n agressieve of driftige bui op dat moment te negeren. Dat kan door erbij weg te lopen of te zeggen dat het kind even in een andere ruimte moet gaan uitrazen. Als je al een goede relatie met het kind hebt, is er ook een goede oplossing door je armen en benen stevig om het kind heen te slaan, zodat het kind rustig wordt.

-          Stel je grens à Na afkoeling kun je beter met de leerling praten. Agressief gedrag moet altijd besproken worden. Vertel wat je gezien hebt en zeg er direct bij welk gedrag je niet accepteert van het kind. Stel hierin echt je grenzen, wees dus duidelijk! Leer meteen hoe het anders kan, welk gedrag zou je als leerkracht wel willen zien?

Agressieve leerlingen hebben vaak een negatief zelfbeeld. Daarom is het ook belangrijk om het kind positief te benaderen. Zo heb je veel kans dat de leerling het de volgende keer weer op dezelfde manier zal doen. Ze hebben vaak in de vorige jaren al zo vaak commentraar gehad op hun gedrag en zijn daarbij al zo vaak als persoon afgewezen, dat ze niet geloven nog iets goeds te kunnen doen. Hierdoor raken ze hun zelfvertrouwen kwijt. Maar door te werken aan een positiever zelfbeeld, wordt er ook direct gewerkt aan het afnemen van agressie.

Om als leerkracht goed te bemiddelen, kun je voor jezelf het G-G-G-G schema op een rijtje zetten. Dat ziet er alsvolgt uit:

G(ebeurtenis)

G(edachten)

G(evoel)

G(edrag)

Het maken van zo’n G-G-G-G schema kan jou als leerkracht meer inzicht geven in de situatie. Op deze manier kun je je beter inleven in het kind en daarop beter reageren. Ook kun je er met het kind over praten waar het verkeerd is gegaan en hoe het anders zou kunnen in de toekomst.

Wat zijn de verschillende soorten agressie?

Agressie kun je onderverdelen in drie soorten:

-          agressie als een incidenteel verschijnsel (bijvoorbeeld uit zelfbescherming of als reactie op nare ervaringen, zoals pesten)

-          agressie als een stoornis (ODD/CD)

-          agressie als een bijkomend probleem bij een andere stoornis (zoals ADHD of een aan autisme verwante stoornis

Om de verschillende soorten beter toe te kunnen lichten in deze speciaalstudie, doen we dat telkens door een toelichting te geven door middel van een voorbeeld.

Agressie als incidenteel verschijnsel
Nathan ( 11 jaar) is al een tijdje tegendraads. Hij is veel aan het schelden op zijn klasgenootjes  en weigert hij veel aanzoeken van zijn ouders of leerkracht. Op het schoolplein is hij snel aan het vechten. De leerkracht vertelt dan dat hij niet makkelijk stopt. “Het lijkt alsof hij niet op wil houden, Nathan was vroeger helemaal niet zo.” Dit gedrag vertoont Nathan nu sinds een jaar.

Zijn ouders hebben daarvoor wel een lange tijd problemen gehad met de tante van Nathan. Deze is afgelopen jaar overleden. Nathan had een sterke band met zijn tante. Sinds afgelopen jaar heeft hij ook een andere groep en een nieuwe leerkracht. Zouden dan de oorzaken kunnen zijn?

Feit is dat Nathan gedrag vertoont, waar je je als leerkracht zeker zorgen om mag maken, omdat hij vroeger dit gedrag niet vertoont heeft.
Drie dingen zijn belangrijk voor Nathan geweest: zijn tante is overleden, hij zit in een nieuwe klas en hij heeft een nieuwe leerkracht gekregen.

Moeilijke gebeurtenissen die kinderen meemaken noemen we stress. Dat is een ander woord voor spanning die de ervaringen van het moment oproepen. Nathan vertaalt deze spanning in agressief gedrag. Bij een kleine prikkeling is de ander hem al te veel en voelt hij de neiging om te slaan.

Voor Nathan zijn nog een aantal andere termen van belang:

Aanleg: Door zijn lichamelijke en psychische aanleg verwerkt hij vooral de spanning buiten zichzelf.

Agressie en omgeving: Wanneer iemand agressief gedrag vertoont, leidt dit ertoe dat de andere kinderen bang voor hem worden en ander contact met hem gaan vermijden.

Agressie als stoornis

Nada (9 jaar) heeft in de straat al een paar keer over een auto gelopen. Ook heeft ze al een keer de auto van haar ouders beschadigd, waardoor de ouders op kosten worden gejaagd. In het gezien kan Nada door een geringe aanleiding al helemaal door het lint gaan. Kenmerkend is dan dat ze alles en iedereen slaat. Als haar ouders haar voor straf opsluiten in haar kamer, slaat ze daar alles aan gort. Alleen een koude douche schijnt te helpen. Op school speelt ze incidenteel met vrienden en haar leerkrachten beschouwen haar als onbetrouwbaar.

In het voorbeeld van Nada valt meteen de ernst van de agressie op. De overeenkomst met agressie als gevolg van omstandigheden is, dat er schade veroorzaakt wordt met opzet. Door dit verschil is deze agressie niet alleen maar tegen te gaan door het aantal stressbronnen te verminderen.

Er is hier echt sprake van een stoornis. We spreken van een stoornis als er over een langere periode problemen voorkomen op een of meer terreinen. Kinderen met een stoornis schieten tekort in het sturen van hun eigen emoties.

Er wordt een verschil gemaakt tussen ODD (oppositional defiant disorder à opstandigheid) en CD (conduct disorder à gedragsstoornis)

Een kind met ODD :

-          vaak driftig

-          verzet zich tegen regels, weigert zich te voegen naar wat de volwassene vraagt

-          maakt vaak ruzie met volwassenen

-          ergert anderen met opzet

-          geeft andere de schuld van eigen fouten

-          is vaak prikkelbaar, ergert zich vaak

-          is vaak boos of gepikeerd

-          is hatelijk en wraakzuchtig

Een kind met CD: (voorbeeld van Wim)

-          richt zijn/haar agressiviteit op mensen en dieren

-          vernielt eigendommen van anderen

-          liegt of steelt

-          houdt zich niet aan de geldende regels

Agressie als bijkomend probleem bij een andere stoornis

Floris ( 9 jaar) heeft een stoornis in zijn autistisch spectrum. Zijn juf heeft hem aan het einde van de ochtend belooft dat hij meteen een half uur op de computer mag. Daar is iets tussen gekomen, want als Floris om kwart over 1 op school komt staat er een vreemde meneer in de klas. Zijn juf stelt hem voor als gastspreker die wat komt vertellen over de kinderboerderij in de buurt. Floris gaat naar zijn juf om te vragen of hij op de computer mag. Maar de juf zegt nee, omdat er bezoek in de klas is. Floris begint te huilen en te schreeuwen: “We hadden het toch afgesproken. “

Bij de ontwikkelingsstoornissen ADHD en autisme is agressie vaak aanwezig als een bijkomend verschijnsel.

Kinderen met ADHD zijn snel geprikkeld, impuklsief en hebben concentratieproblemen. Door hun impulsiviteit hebben ze snel ruzie met andere kinderen. Ze hebben de ander al een dreun verkocht zonder dat ze het beseffen. Het geweten van deze kinderen wordt wel langzamer dan bij andere kinderen, op gewone wijze gevormd.

Alle kinderen met autisme hebben op de een of andere manier moeite om contact te maken met anderen. Ook kunnen ze zich moeilijker inleven in andere mensen. Ze kunnen daarbij alleen vanuit hun eigen standpunt denken. Wat in hun hoofd zit, moet ook gebeuren. Als daar iets tussen komt, net als in het voorbeeld, kunnen ze daar dus heel heftig op reageren.

Wat zijn de externe factoren die aanleiding zijn tot agressief gedrag?

Gezinsfactoren

De achtergrond van een gezin is erg belangrijk voor de ontwikkeling van een kind. In een huis waar veel agressiviteit is, zal een kind daar een voorbeeld aan nemen. Gelukkig is door onderzoek gebleken dat een kind zich goed kan wapenen tegen slechte omstandigheden thuis. Vaak doen ze dit door betere omstandigheden in een ander gezin op te zoeken.

Schoolfactoren en leerkrachtgedrag

Een leerling moet op school het gevoel hebben: “Ik kan het.”  Zodra de leerling dit gevoel niet meer heeft kan zich dat uiten in onwil en onmacht door bijvoorbeeld agressie.
 Echter een leerkracht die de leerling weer het vertrouwen kan geven en de leerling nog waardeert voor wat hij of zij kan, kan de leerling weer moed geven.

Leeftijdsgenoten

Kinderen hebben vrienden in hun leven nodig. Vaak nemen ze daar ook een voorbeeld aan. Als jij je vriendjes ziet vechten, wil je daar ook aan mee doen. Goede vrienden vormen een bescherming tegen probleemgedrag.

Maatschappelijk verwachtingspatroon

Hierbij gaat het om de verwachtingen van jongens en meisjes. Jongens moeten stoer zijn en meisjes zijn lief. Omdat de kinderen ook heel goed weten dat dit beeld van hun verwacht wordt, zullen ze hier ook naar gedragen. Waardoor de jongens eerder zullen gaan vechten.

Woonomstandigheden

Opgroeien in achterstandbuurten en armoede heeft gevolgen op het gedrag van de kinderen. Omdat de kinderen in de buurten vaak weinig mogelijkheden hebben om buiten even uit te razen, zullen ze eerder in conflict komen met broertjes en zusjes. Als de ouders ook niet de mogelijkheden hebben om de kinderen mee te alten doen aan sociale activiteiten, zullen deze kinderen minder sociaal gedrag ontwikkelen. Hierdoor neemt ook de kans op probleemgedrag toe.

Cultuurverschillen

Nederlanders zijn vrij ingetogen. In andere culturen hoeft dit niet altijd zo te zijn. Daar is praten over probleemsituaties helemaal niet gebruikelijk en is een conflict pas over als het uitgevochten is. Bovendien nemen deze kinderen ook een voorbeeld aan hun ouders.

Media

De moderne media hebben ook invloed op de ontwikkeling an agressief gedrag. Veel computerspelletjes draaien om agressieve thema’s. en als je maar vaak genoeg een level hoger komt in je computerspel, dan krijg je er steeds meer een kick van om poppetjes omver te schieten. Ook op dvd’s en in televisieprogramma’s is geweld heel gewoon geworden. In de krant lezen we ook dagelijks over de manieren waarop geweld gebruikt wordt, denk maar aan het terrorisme. De media zorgen ervoor dat agressie er meer bij gaat horen; je ziet en hoort het tenslotte elke dag.

Wat zijn de interne factoren die aanleiding zijn tot agressief gedrag?

Sekse:

Bij jongens blijkt het voorste gedeelte van de hersenen minder goed doorbloed te zijn dan bij meisjes. Daardoor is dit gedeelte van de hersenen minder actief, waardoor de signalen naar het”emotiegedeelte”van de hersenen minder goed worden doorgegeven. Jongens ervaren gevoelens daarom minder, zodat ze ook sterkere prikkels nodig hebben om emoties te ervaren.

Bovendien  is het mannelijk hormoon testosteron agressiebevorderend. Jongens zijn hierdoor meer lichamelijk agressief als reactie op gevaar of stress.

Afwijkende manier van informatieverwerking

Kinderen die agressief gedrag vertonen, blijken op een andere manier om te gaan met informatie die ze uit hun sociale omgeving op doen.

-          In vergelijking met andere kinderen zeggen agressieve kinderen sneller dat ze zich boos voelen.

-          Het omgaan met boosheid en andere emoties blijkt bij kinderen met een agressiestoornis moeilijker te zijn.

-          Kinderen met agressief gedrag blijken minder vaardig in het oplossen van problemen.

Intelligentie
Agressie kan voorkomen bij alle kinderen.
Toch blijken minder intelligente mensen het moeilijker te vinden om na te denken over een situatie, oorzaken en gevolgen van gedrag.

Ontwikkelingsfase van een kind

Elke ontwikkelingsfase kent haar eigen vormen van agressie. Zo hoeven we ons minder zorgen te maken als een peuter af en toe schopt en slaat dan als een puber dat zou doen.

Wat is agressief gedrag?

Agressie is moeilijk op één manier te beschrijven. Als je het aan 10 mensen zult vragen, zul je tien andere antwoorden krijgen, die dan wel op hetzelfde weer neerkomen.

De manier waarop je verwoordt wat agressie is, hangt samen met jouw normen, waarden en ervaringen. Wat de één als brutaal en bedreigend gedrag zal bestempelen, zal door jou misschien meer als gedrag worden gezien waarin je het goed vindt dat deze leerling een grote mond geeft in deze situatie.

Hieruit blijkt al dat er meerdere kanten aan agressie zitten. Een kind dat voor zichzelf opkomt en zo nodig een mep uitdeelt als het bedreigd wordt, verdedigt hierbij zichzelf. Dat is al heel anders dan een kind dat met opzet een bal door een raam heen schopt.

Ook iedereen is wel eens boos en heeft daarbij agressieve gevoelens. Ik denk dan aan mijzelf dat ik echt wel eens in de klas tot tien moet tellen. Zolang deze gevoelens niet tot daden komen, is het geoorloofd, dan ben ik boos.

Hieronder een beschrijving uit het boek over het verschil tussen boosheid en agressie. Op basis van deze  beschrijvingen ga ik in mijn speciaalstudie ook verder:

-          boosheid: onaangename stemming door iets wat je is aangedaan of overkomen, of door gedachten hierover. Dit wordt soms geuit in woorden (schelden, het verwijten van anderen, schreeuwen) en soms door agressief gedrag, zonder met opzet anderen te willen schaden.

-          Agressie: gedrag waarbij een andere persoon of een voorwerp met opzet schade wordt toegebracht.

Deze schade wordt dan toegebracht door:

-          fysieke agressie: knijpen, schoppen, slaan, stompen, vechten, dingen beschadigen en vernielen

-          verbale agressie: schelden, vernederen, kwetsen, pesten en bedreigen

-          relationele op psychische agressie: anderen buiten de groep sluiten, kwade geruchten over een ander verspreiden